ترکیه کشوری است که بخش‌هایی از اروپا و آسیا را در برمی‌گیرد و 97 درصد از مساحتش در آسیا و 3 درصد باقی‌مانده در اروپا واقع شده است. تنگه بسفر و دریای مرمره این دو بخش از ترکیه را از هم جدا می‌کنند. دین کشور ترکیه اسلام و مردمش مسلمان هستند، اما افرادی از ادیان دیگر نیز در آنجا زندگی می‌کنند. ترکیه تنها کشور اسلامی بدون مذهب دولتی است. سایر دین‌های ترکیه مسیحیت، یهودیت و اشکنازی هستند. دین اسلام را می‌توان به اسلام سنی، اسلام شیعه علی، اسلام شیعه جعفری و اسلام شیعه علوی تقسیم کرد. ما در این مقاله ام تی سی هوم نگاهی به دین‌های ترکیه می‌اندازیم.
اسلام؛ دین رسمی ترکیه
نخستین قانون اساسی جمهوری ترکیه که در سال ۱۹۲۴ میلادی تهیه شده است دین رسمی جامعه را اسلام تعیین نموده است ولی در اصلاحات قانونی سال ۱۹۲۸ میلادی این ماده قانونی حذف و با تأکید بر جدایی دین از سیاست، ترکیه کشوری با دولت و حکومت لائیک (تفکیک دین از سیاست) معرفی گردیده است. بنا بر آخرین آمار موجود در ترکیه حدود ۹۶% جمعیت این کشور را مسلمان و حدود ۴% را مسیحیان و یهودیان و دیگر دین‌های ترکیه تشکیل می‌دهند.
از 99 درصد جمعیت مسلمان، 72 درصد اهل‌سنت و 25 درصد علوی هستند. با وجود اینکه ترکیه یک کشور سکولاری است، از دبستان تا دبیرستان، دانش‌آموزان در کلاس‌های مذهبی شرکت می‌کنند. تمرکز مطالعات به طور کامل بر شاخه اهل‌سنت اسلام است. طبق قانون اساسی، تشکل‌های مذهبی نمی‌توانند وارد عرصه سیاسی شوند یا مدارس دینی تشکیل دهند. هر چند دانش‌آموزان اسلام سنی را در مدرسه یاد می‌گیرند.
آزادی انتخاب دین در ترکیه
ترکیه با اکثریت جمعیت مسلمان است و هیچ آمار رسمی در مورد وابستگی مذهبی جمعیت وجود ندارد. کارت‌های شناسایی ملی به‌طور خودکار هر شهروندی را در بدو تولد به‌عنوان مسلمان درج می‌کند، مگر اینکه والدین آن‌ها را در یک مذهب اقلیت به رسمیت شناخته‌شده در قانون اساسی ثبت‌نام کرده باشند.
شهروندان ترکیه آزادی انتخاب دارند که آیا به خدا اعتقاد دارند و چگونه عمل می‌کنند. وقتی وارد ترکیه می‌شوید، خواهید دید که دین‌های ترکیه بر زندگی عمومی حکومت نمی‌کند. برخی مکان‌ها مانند ازمیر دارای نظام اعتقادی مذهبی کوچکی هستند. برخی به ندرت به مسجد می‌روند و برخی دیگر فقط در روز جمعه، روز مقدس اسلام به مسجد می‌روند. اگر به مکان‌هایی مانند قونیه، قیصریه و بورسا سر بزنید، فضای محافظه‌کارانه‌ای را با زنانی که روسری به سر دارند یا حجابی که موهایشان را می‌پوشاند اما صورتشان را نه، خواهید دید. فارغ از اینکه کجا می‌روید، نهایت احترام را به خرج دهید.
مذاهب اسلامی در ترکیه
ترکیه دارای تاریخ عمیق اسلامی است. این سرزمین به عنوان یک دولت اسلامی سنی تحت امپراتوری عثمانی اداره می‌شد. معماری و بناهای برجسته اسلامی در سراسر این کشور یادآور این تاریخ است. اگرچه همه مسلمانان اعمال دین خود را به شدت انجام نمی‌دهند، اما در سراسر ترکیه سطح بالایی از اعتقادات مذهبی وجود دارد. تکریم اسلام در زندگی روزمره مشهود است. مثلاً شنیدن کلماتی مانند ماشالله و الحمدلله در یک گفت‌وگوی معمولی رایج است. یا اینکه پنج بار در روز صدای اذان از مساجد در سراسر شهرها شنیده می‌شود. این الگوهای سنتی اجتماعی حضور و اهمیت اسلام را در جامعه ترکیه تقویت می‌کند. حکومت ترکیه لائیک است ولی بسیاری از مردم به دین اسلام پایبند هستند و عید فطر و عید قربان در این کشور تعطیل رسمی است. از میان ترک‌هایی که از اسلام پیروی می‌کنند، تقریباً 80 درصد به شاخه سنی تعلق دارند در همین حال، حداقل 20 درصد از نوعی از اسلام شیعه پیروی می‌کنند.
مسلمانان خود به چندین فرقه و مذهب تقسیم می‌شوند و اهم آن ها عبارت‌اند از:
- حنفی‌ها، جمعیت قابل ملاحظه‌ای از اهل‌سنت ترکیه را تشکیل می‌دهند.
- شافعی‌ها، شاخه‌ای از اهل‌سنت است که پیروان آن را بیشتر کردها تشکیل می‌دهند.
- پیروان سایر فرق اهل‌سنت و طریقت‌ها
- علویان
- شیعیان
مسلمانان ترکیه بیشتر پیرو مذاهب اهل‌سنت هستند که از میان آن ها حنفی‌ها بزرگ‌ترین گروه به شمار می‌آیند که عمدتاً در مرکز و غرب ترکیه ساکن هستند. شافعی‌ها با جمعیتی کمتر در مناطق شرقی ترکیه مستقرند و بیشتر کرد هستند. شمار پیروان مذاهب دیگرِ اهل‌سنت بسیار کم است. این کشور بیش از 25 میلیون شیعه و علوی دارد که قائل به حقانیت امام علی (ع) هستند و غالباً در استان‌های مرکزی و مناطق شرقی این کشور و همچنین استان قارص زندگی می‌کنند.
بیشتر بخوانید: مراسم مذهبی در ترکیه چگونه برگزار می‌شود؟
مسیحیان ترکیه
از آن‌جایی که بیش از 98 درصد از جمعیت این کشور مسلمان هستند، مسیحیانی که دین اقلیت در ترکیه هستند. از آنجا که این کشور سکولار است، تنها کشور مسلمان در جهان است که هیچ دین دولتی ندارد، قانون اساسی آزادی مذهبی را تضمین می‌کند و تسامح حاکم است. جمعیت سایر دین‌های ترکیه شامل اعضای کلیساهای ارمنی حواری و ارتدوکس یونانی،کاتولیک‌های رومی و شرقی و یهودیان است. امروزه تقریباً 120000 مسیحی و 26000 یهودی در ترکیه زندگی می‌کنند که از تقریباً 80 میلیون کل جمعیت ترکیه است.
اقلیت‌های مسیحی ساکن در خاورمیانه، زادگاه این دین، هدفشان حفظ فرهنگ خود بر محور اکثریت مسلمان است. با فروپاشی امپراتوری عثمانی، آن‌ها تلاش کردند تا حقوق اجتماعی خود را در حالی که به جوامع پراکنده تقسیم شده بودند، به دست آورند. مسیحیان ساکن در نقاط مختلف از ترکیه تا مصر، گاهی در معرض واقعیت مهاجرت قرار می‌گیرند، اما گاهی اوقات برعکس، ممکن است با فضای مدارا مواجه شوند.
قبل از تشکیل جمهوری، حدود 19.1٪ از جمعیت غیر مسلمان بودند. در سال 1927، چندین سال پس از استقلال ترکیه، این میزان به 2.5 درصد کاهش یافت. در حال حاضر انجمن یهودیان ترکیه 120000 نفر است. حتی با وجود اینکه دولت به آزادی مذهب اعتقاد دارد، بیش از 99 درصد از مردم مسلمان هستند.
یهودیان در ترکیه
یهودیان در مجموع حدود 35000 نفر هستند و بیشتر آن‌ها در استانبول زندگی می‌کنند. 90 درصد یهودیان سفاردی هستند. 10 درصد باقی مانده بین شاخه‌های یهودیت اشکنازی، کارایی و مارانو تقسیم شده است. برای مرور تاریخ قوم یهود، به استانبول بروید، جایی که کنیسه‌ها همچنان در آنجا فعالیت می‌کنند، اگرچه برای ورود به آن نیاز به مجوز دارید. محله بالات محله قدیمی یهودیان بود و این روزها مکان محبوبی برای تورهای پیاده‌روی است. در غیر این صورت، بازدید از موزه بنیاد کوینسنتنیال یهودیان ترکیه در بازیابی و بازگویی داستان‌های تاریخی آن‌ها مکان مناسبی است.
با وجود اینکه یهودیان اقلیت‌هایی را تشکیل می‌دهند، اما بیش از 2000 سال است که در ترکیه زندگی می‌کنند. طبق کتاب مقدس عبری یهودیان، انجمن یهودیان ترکیه معتقدند که کشتی نوح در کوه آرارات، در مرکز آناتولی قرار دارد. شواهد نشان می‌دهد که یهودیان در برخی شهرهای بیزانسی و رومی مانند ساردیس زندگی می‌کردند. بیشترین جمعیت یهودیان در زمان امپراتوری عثمانی اتفاق افتاد. هنگامی که محمد فاتح در سال 1453 به قسطنطنیه حمله کرد، شهر به دلیل جمعیت کم درگیر بود و او دستور داد که همه یهودیان به آنجا نقل‌مکان کنند.
سایر دین‌های ترکیه
بقیه جمعیت باقی‌مانده متعلق به سایر دین‌های ترکیه، به ویژه فرقه‌های مسیحی (ارتدوکس شرقی، ارمنی حواری، ارتدوکس سریانی، کاتولیک و پروتستان) و یهودیت (عمدتاً یهودیان شرقی، و جامعه کوچک‌تر اشکنازی) هستند. امروزه بین 120000-320000 مسیحی در ترکیه متعلق به فرقه‌های مختلف مسیحی و حدود 26000 یهودی در ترکیه وجود دارد.
در ترکیه 15هزار مسیحی ارتدوکس سوری و آشوری وجود دارد. تعداد آشوری‌های ساکن در منطقه جنوب شرقی قبل از سال 1990 بسیار بیشتر بود. اما به دلیل اقدامات تروریستی و فشار دولت در منطقه، آشوری‌ها یا به استانبول یا کشورهای اروپایی مهاجرت کردند. تعداد مسیحیان ارتدکس یونانی کمی بیش از 3000 نفر است. 3000 مسیحی کالدانی که از عراق گریخته‌اند و در ترکیه زندگی می‌کنند.
دین‌های بازیگران ترکیه
اگرچه برخی از سلبریتی‌ها از صحبت در مورد اعتقادات مذهبی یا افکار خود اجتناب می‌کنند، اما بسیاری از افراد مشهور اعتقادات مذهبی خود را در شبکه‌های اجتماعی اشتراک‌گذاری می‌کنند. نام‌های معروفی که در سال‌های اخیر با اظهارات و اشتراک‌گذاری‌های خود در مسائل مذهبی مورد توجه قرار گرفته‌اند را در ادامه می‌خوانید:
- کیوانچ تاتلیتوگ که با نقش «مهند» در سریال«عشق ممنوع» و برای نقش «جسور» در سریال زیبایی و پل‌ها شناخته می‌شود، دارای دین اسلام است.
- مورات ییلدیریم که با نقش «امیر» در سریال «عاصی» شناخته می‌شود، مسلمان است.
- بوراک اوزچیویت معروف به شخصیت «بالی بک» در سریال «حرم السلطان» و نقش «کمال» در «عشق کور» از دین اسلام است.
- خالد ارگانش که برای بازی در نقش «سلطان سلیمان» در «حرمسرای سلطان» شهرت دارد، یک مسیحی نوکیش است.
- انجین آکیورک که برای نقش «عمر» در سریال «اسود العشق» شناخته می‌شود، اسلام را پذیرفته است.
- جانسل الچین، معروف به نقش «مراد» در سریال«گل‌فروش»مسیحی است.
- باریش آردوچ که برای نقش «عمر» در سریال «عشق اجاره‌ای» شناخته می‌شود، مسلمان شده است.
- ارس بولوت انیملی که با نقش مجد در سریال«مرر الزمان» شناخته می‌شود مسلمان است.
- باراک اوکتای که با شخصیت «رایان» در «و امید باقی می‌ماند» و شخصیت «جان» در سریال «وضعیت رابطه» شناخته می‌شود، دین مسیحیت را پذیرفته است.
- یوسف جیم معروف به «مراد» در سریال«صدفا» مسلمان است.
- تولگا ساریتاش که برای نقش «علی» در سریال «دختران خورشید» شناخته می‌شود،یک مسیحی نوکیش است.
بیشتر بخوانید: با جدیدترین سریال‌های ترکی آشنا شوید
سخن پایانی
اسلام بزرگ‌ترین دین ترکیه است. بیش از 99 درصد جمعیت این کشور مسلمان و بیشتر سنی هستند. مسیحیت (ارتدوکس شرقی، ارتدوکس یونانی و حواری ارمنی) و یهودیت دیگر ادیان ترکیه هستند. ترکیه یک کشور سکولار است که از زمان اصلاح قانون اساسی در سال 1924 هیچ مذهب رسمی ندارد. برای برخی از ترک‌ها، اسلام بخش مهمی از زندگی ترکیه است، اما این کشور نسبت به همه ادیان و مذاهب بسیار مدارا می‌کند. در این مقاله، ما به سوال ترکیه چه دینی دارد، پاسخ داده‌ایم و به معرفی دین‌های ترکیه پرداخته‌ایم.
